اثر تراکم‌ پوشش‌گیاهی بر رواناب و هدررفت خاک فرسایش بین‌شیاری در ترانشه‌خاکبرداری جاده‌جنگلی‌ (مطالعه موردی : جنگل کوهمیان- آزادشهر)

چکیده سابقه و هدف : جاده‌های جنگلی موجب دسترسی آسان به منابع جنگلی شده و بدون وجود آنها نمی‌توان مدیریت مناسب بر عملیات بهره‌برداری ، حمل ونقل، حفاظت و اکوتوریسم اعمال نمود. از سوی دیگر جاده‌های جنگلی یکی از مهمترین منابع اصلی تولید رسوب در مناطق جنگلی به‌شمار می‌روند. امروزه فرسایش خاک و پیامدهای ناشی از آن، یکی از مهم‌ترین چالش های مدیریت جاده‌ها به شمار رفته و به طور جدی منابع آب و خاک را تهدید می کند. بنابراین نیاز است تا فرسایش خاک در جاده‌های جنگلی بررسی و شدت آن به صورت کمی تعیین شود. اندازه‌گیری میزان فرسایش خاک تحت شرایط طبیعی هزینه‌‌بر و زمان‌بر است. در این زمینه باران‌ساز ابزار مناسبی جهت جمع‌آوری اطلاعات رواناب و فرسایش در شرایط طبیعی منطقه به ویژه برای جاده‌های جنگلی است. مطالعات مختلفی عوامل موثر بر فرسایش آبی را در جاده‌های جنگلی مورد تحقیق قرار داده‌اند که نتایج آن‌ها بیان‌گر آن بود که رابطه معناداری بین میزان فرسایش خاک با درصد شیب‌جاده، پوشش‌گیاهی، اقلیم، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک‌ها، ترافیک جاده دارد. این پژوهش برای شناخت بهتر نقش پوشش گیاهی در کنترل فرسایش خاک، تولید رواناب و رسوب در ترانشه‌های خاکبرداری جاده‌جنگلی انجام شد. مواد و روش‌ها: تحقیق حاضر به منظور بررسی تاثیر درصد تراکم پوشش‌گیاهی ترانشه‌خاکبرداریجاده جنگلی بر مقدار رواناب، غلظت رسوب و هدررفت خاک، آستانه ظهور رواناب و ضریب رواناب در طرح جنگلداری کوهمیان آزادشهر انجام شده است. تیمارهای پوشش گیاهی شامل فاقد پوشش گیاهی، کمتر از 25 درصد، 25- 50 درصد، 50-75 درصد و 75- 100 درصد با 4 تکرار در سطح پلات یک متر‌مربعی در قالب طرح کامل تصادفی و با استفاده از یک دستگاه شبیه‌ساز باران با شدت 80 میلی‌متر در ساعت به مدت زمان 15دقیقه با جمع‌آوری رواناب نظیر هر 3 دقیقه یک‌بار انجام گردید. یافته ها: براساس نتایج به‌دست آمده، متوسط رواناب تولیدی ایجاد شده در پنج سطح فاقد پوشش‌گیاهی، کمتر از 25درصد، 25-50 درصد، 50-75 درصد و 75-100 پوشش گیاهی به ترتیب 7/24، 82/17، 78/12، 23/5 و 64/2 لیتر بر مترمربع، متوسط غلظت رسوب تولیدی به ترتیب66/15، 41/9 و 37/7، 07/5 و 39/2 گرم در لیتر، متوسط هدررفت خاک به ترتیب 93/386، 27/167، 72/93، 57/26 و 86/8 گرم بر مترمربع، آستانه‌شروع رواناب 12، 75، 150، 75/238 و 75/365 ثانیه، ضریب رواناب به ترتیب 8/47، 62/35، 71/25، 58/10 و 27/5 درصد برآورد گردید. نتایج آنالیز واریانس نشان داد که تفاوت معنی‌‌داری در بین مقادیر مختلف مولفه‌های رواناب و هدررفت درصدهای مختلف پوشش‌گیاهی ترانشه‌جاده وجود دارد و نتایج آزمون توکی نیز نشان‌داد که با افزایش پوشش‌گیاهی، میزان رسوب و رواناب به طور معنی‌داری کاهش می‌یابد. نتیجه‌گیری: اثر پوشش‌گیاهی ترانشه جاده‌جنگلی روی مقدار رواناب، غلظت رسوب، هدررفت خاک، آستانه ظهور رواناب و ضریب‌رواناب کاملا" معنی‌‌دار بوده و به عبارت دیگر، مقدار رواناب و هدررفت خاک با تراکم پوشش‌گیاهی رابطه معکوس و معنی-دار دارد. پوشش‌گیاهی تاثیر و نقش مثبتی در کاهش مولفه‌های رواناب و رسوب ترانشه‌های جاده‌های جنگلی دارد. واژه های کلیدی: فرسایش‌خاک، ضریب‌رواناب، غلظت رسوب، باران‌ساز‌، شدت بارندگی،